W latach 2001–2007 Fundacja „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ) za pośrednictwem siedmiu organizacji partnerskich wypłaciła około 4,6 mrd euro na rzecz ponad 1,6 mln poszkodowanych z 89 krajów.

Sześcioro świadków, których losy związane były z pracą przymusową, wypowiada się na temat odszkodowań.

Wypłaty odszkodowań – kontekst i ocena poszkodowanych

Odszkodowania wypłacono więźniom obozów koncentracyjnych i osobom wywiezionym na roboty z okupowanych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Ponad 1,6 mln odszkodowanych otrzymało jednorazowe świadczenia, których wysokość zależała od kraju pochodzenia i warunków bytowych.

Wysokość odszkodowania dla więźniów obozów koncentracyjnych i ocalonych z gett wynosiła 7.669 euro (kategoria A), osoby przebywające w karnych obozach pracy i innych miejscach uwięzienia otrzymały kwotę od 3.068 do 7.669 euro, osoby pracujące w przemyśle z reguły 2.556 euro (kategoria B).

Dzięki klauzuli otwarcia organizacje partnerskie mogły w ramach przydzielonych im środków finansowych uwzględnić również inne grupy poszkodowanych. I tak osoby pracujące w rolnictwie otrzymały kwotę od 536 do 2.235 euro. Krewni mogli występować o wypłatę świadczenia tylko wówczas, gdy osoba poszkodowana zmarła po 1999 roku. Z dalszych środków Fundacja dokonała również wypłat specjalnych, wiążących się ze stratami majątkowymi, wynikłymi z ubezpieczeń i innych okoliczności.

Stosunek samych poszkodowanych do wypłat jest bardzo zróżnicowany. Wielu z nich uważa, iż w zestawieniu z doświadczoną krzywdą odszkodowania są nędzną „jałmużną”. Inni podkreślają symboliczne znaczenie finansowego zadośćuczynienia.

Dziesięć lat po zakończeniu wypłaty odszkodowań Fundacja EVZ wydała publikację „The German Compensation Program for Forced Labor: Practice and Experiences“. Zawiera ona przegląd poszczególnych etapów programu wypłat odszkodowań z perspektywy konkretnych osób. Można ją darmowo zdownloadować na stronie Fundacji.

• Download: The German Compensation Program for Forced Labor: Practice and Experiences

Noty biograficzne

Libuše H.

• 1924: urodzona w Kyškovicach (Czechosłowacja)
• do 1941: szkoła gminna w miejscowości Vetlé, następnie w Roudnicach nad Labem i dwuletnia szkoła handlowa w Budyni nad Ohří
• 1941–1944: praca w kancelarii adwokackiej w Roudnicach
• początek 1944: wywieziona na roboty w firmie Drehmechanik w miejscowości Hohen Neuendorf koło Berlina
• grudzień 1944: powrót do Protektoratu
• od początku 1945 do maja 1945: praca przymusowa w fabryce Avia Letňany w Pradze
• od 1947: praca w fabryce porcelany w Karlovych Varach
• od 1956: Mieszka z mężem w Českich Budějovicach.

Relacja:

• Interview za436
• długość relacji: 3 godz. 22 min., data nagrania: 9.1.2006, język: czeski

Elling K.

• 1918: urodzony w gminie Luster, region Sogn, Norwegia
• od 1938: studia medyczne na uniwersytecie w Oslo
• 1943: aresztowanie i transport do KL Buchenwald
• do października 1944: pielęgniarz i asystent lekarza obozowego
• od października 1944 do marca 1945 w alzackim Sennheimie, potem w Burckheimie, ponownie w Buchenwaldzie i Neuengamme; coraz bardziej poniżająca praca
• 20 marca 1945: ucieczka do Szwecji; 24 maja powrót do Oslo
• po wojnie: kontynuacja studiów, trzyletnie stypendium badawcze w USA; profesor neurochirurgii w Norwegii

Relacja:

• Interview za178 »
• długość relacji: 2 godz. 28 min., data nagrania: 1.11.2005, język: norweski

Józef S.

• 1933: urodzony w Dąbrówce
• 1943: śmierć obojga rodziców zabitych za przechowywanie Żydów we wsi Wierzchowisko koło Częstochowy
• 1943: praca przymusowa w gospodarstwie rolnym w Guhlau
• 1945: wyzwolenie i powrót do Polski
• Kończy szkołę i podejmuje studia medyczne.
• od końca lat 80.: działalność w Stowarzyszeniu Polaków Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę

Relacja:

• Interview za230

• długość relacji: 4 godz. 20 min., data nagrania: 6.7.2005, język: polski

Halyna J.

• 1927: urodzona w pobliżu miasta Browary na Ukrainie, ZSRR
• do 1941: siedem klas szkoły podstawowej
• 1943: wywieziona na roboty; praca w charakterze służącej w majątku w pobliżu Drezna
• 1945: wyzwolenie i powrót do domu
• 1956–1982: praca w księgowości w wydziale kultury zarządu powiatu
• od 1996: aktywna działalność w Ukraińskim Kościele Prawosławnym

Relacja:

• Interview za479
• Długość relacji: 3 godz. 21 min., data nagrania: 17.10.2005, język: ukraiński

Janina Halina G.

• 1926: urodzona w Łodzi, dorasta wraz z młodszą siostrą i rodzicami na łódzkich Bałutach.
• 1939: początek okupacji niemieckiej, przerwana edukacja szkolna
• luty 1940: w dzielnicy Bałuty powstaje getto; rodzice muszą opuścić mieszkanie i prowadzony przez nich sklep
• od 1941: 15-letnia Janina Halina G. robi na drutach swetry dla niemieckiego warsztatu w Łodzi
• 1943: wysłana przez niemiecki urząd zatrudnienia na „techniczne przeszkolenie“ w zakładach AEG; praca do końca wojny w Hennigsdorfie koło Berlina
• zakwaterowanie w salach restauracji w Papenberge, następnie w obozowych barakach w Hennigsdorfie
• początek 1945: aresztowanie przez policję
• po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną powrót do Łodzi
• matura i studia ekonomii
• praca w wydziale technicznym Centrali Produktów Naftowych, następnie w w dziale księgowości firmy Textilimport
• 1987: wpółzałożycielka i aktywna działaczka Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę w Łodzi
• Nie wyszła za mąż, po śmierci rodziców mieszkała sama.
• Zmarła 3 września 2014 w Łodzi.

Relacja:

• Interview za255 »
• długość: 4 godz. 16 min., data nagrania: 16.6.2005, 29.8.2005, język: polski

Wladimir Parfirjewicz S.

• 1927 urodzony we wsi Bolszoje Bobino, obwód witebski, Białoruś, ZSRR
• 1935–1941: sześć klas szkoły podstawowej
• od 1943: praca przymusowa w Orechi, Witebsku i Torfdorfie
• 1944: ucieczka i powrót do rodzinnej wsi
• 1944–1949 służba wojskowa
• 1951: zakończenie studiów w szkole wojskowej
• 1958–1963 studia inżynierskie w Mińsku
• 1963–1987: praca jako kierownik budowy i inżynier w Mińsku i w Mongolii
• po 1991: przewodniczący Białoruskiego Społecznego Związku Byłych Więźniów Faszyzmu

Relacja:

• Interview za009
• długość 4 godz. 20 min., data nagrania: 23.3.2006, język: rosyjski